Aspekty formalne wyjazdu za granicę
Przed wyjazdem za granicę w celu podjęcia pracy badawczej naukowiec powinien zwrócić uwagę na kilka ważnych aspektów z tym związanych. Poniższe wskazówki ułatwią określenie praw i obowiązków naukowca oraz pozwolą na uniknięcie nieporozumień z jednostką przyjmującą.
Rodzaj umowy za granicą
Przede wszystkim należyustalić, jaki rodzaj umowy zostanie podpisany w instytucji przyjmującej. Oczywiście wiele w tym zakresie zależy od rodzaju projektu i zasad jego realizacji, ale podstawową kwestią, jaka łączy się z umową w instytucji przyjmującej, jest ustalenie statusu prawnego przyjmowanego tam naukowca oraz ustalenie podstawowych praw takiej osoby, w tym zasad wynagradzania, uprawnienia do urlopów, dostępu do laboratoriów oraz wyników prowadzonych tam badań, czy zakresu obowiązków objętych umową.
Powiązania z instytucją w Polsce
W wielu przypadkach naukowiec jadący za granicę pozostaje nadal pracownikiem polskiej instytucji. W takim przypadku może powstać problem znalezienia najwłaściwszej formy prawnej dla takiego wyjazdu.
Zgodnie z polskim prawem oraz z uwzględnieniem różnorodności zasad projektów, jakie realizują polscy naukowcy, instytucje mogą stosować następujące formy, jednak należy pamiętać, że szczegółowe warunki ich stosowaniazależą od regulacji wewnętrznych polskich instytucji:
polega na wykonaniu na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy (miejscem wskazanym w umowie). Z tytułu delegacji pracownikowi przysługuje zwrot kosztów przejazdów, dojazdów środkami komunikacji miejscowej, noclegów, a także innych niezbędnych i udokumentowanych wydatków, określonych lub uznanych przez pracodawcę za uzasadnione. Pracownikowi przysługują również diety, których wysokość uzależniona jest od kraju, do którego udaje się pracownik. Wszystkie w/w należności podlegają zwolnieniu z opodatkowania i oskładkowania, jednak to zwolnienie występuje jedynie do kwoty określonej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej. Na czas podróży służbowej do krajów UE oraz Norwegii, Islandii, Liechtensteinu i Szwajcarii warto zaopatrzyć się w Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ), która stanowi dowód posiadania ubezpieczenia i umożliwia skorzystanie z opieki zdrowotnej na takich samych zasadach, jak obywatele danego kraju. Wyjazdy do pozostałych krajów wiążą się z potrzebą wykupienia ubezpieczenia zdrowotnego. Prawo krajowe nie określa maksymalnego czasu trwania podróży służbowej, jest on ustalany w zasadach wewnętrznych instytucji.
skierowanie za granicę w celach naukowych, dydaktycznych i szkoleniowych - po wejściu w życie nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 października 2006 r. w sprawie warunków kierowania osób za granicę w celach naukowych, dydaktycznych i szkoleniowych przestało obowiązywać.
Kwestie te ustawodawca pozostawił do uregulowania przepisami wewnętrznymi instytucji, zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa w zakresie kierowania osób za granicę.
oddelegowanie oznacza wykonywanie pracy w innym państwie UE, Norwegii, Islandii, Liechtensteinie lub w Szwajcarii przez okres do 2 lat, na polecenie pracodawcy, nie mające formy zastępowania innego pracownika; w znaczeniu zmiany warunków pracy i płacy pozwala na utrzymanie „aktywnego” stosunku pracy w polskiej instytucji, wobec czego składki na ubezpieczenie społeczne są dalej finansowane przez pracodawcę i opłacane w Polsce; warunki oddelegowania do pracy w państwach spoza UE określone są w przepisach wewnętrznych tych państw bądź w umowach dwustronnych zawartych z Polską.
jest elastyczną formą wykonywania pracy poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. Uzgodnienie z pracodawcą, że praca będzie wykonywana zdalnie może nastąpić przy zawieraniu umowy o zatrudnienie lub w jej trakcie (aneks do umowy), z inicjatywy pracodawcy lub pracownika. Niewątpliwą zaletą telepracy podczas wyjazdu zagranicznego jest utrzymanie zatrudnienia w Polsce, co za tym idzie możliwość otrzymywania wynagrodzenia oraz utrzymanie ciągłości wpłacanych do ZUS składek.
Podstawa prawna: Kodeks pracy
urlop bezpłatny wykorzystywany jest w przypadkach, kiedy naukowiec ma podpisać umowę z instytucją przyjmującą za granicą i zawiesza dotychczasowy stosunek pracy w Polsce. W związku z tym pracownikowi nie przysługuje dotychczasowe wynagrodzenie ani finansowanie składek ubezpieczeniowych przez pracodawcę, jak również w tym okresie pracownik nie nabywa prawa do urlopu wypoczynkowego; czas trwania urlopu bezpłatnego jest uzgadniany indywidualnie; prawo nie określa, jaka jest jego dopuszczalna maksymalna, bądź minimalna długość. Co jest istotne to to, że przez 30 dni po ustaniu stosunku pracy pracownik ma jeszcze ubezpieczenie zdrowotne. Po zakończeniu urlopu pracownik wraca do wykonywania pracy u pracodawcy, który mu go udzielił.
urlop szkoleniowyprzyznawany za zgodą pracodawcy bądź z jego inicjatywy, stanowi inną formę utrzymania „aktywnego” stosunku pracy w Polsce z jednoczesnym zwolnieniem z dotychczasowych obowiązków służbowych; przyznawany jest, aby podnieść kwalifikacje zawodowe pracownika, może być więc udzielony w celu podjęcia prac badawczo-szkoleniowych za granicą; wymiar urlopu szkoleniowego wynosi:
- 6 dni, jeżeli pracownik przystępuje do egzaminów eksternistycznych, matury lub egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
- 21 dni podczas ostatniego roku studiów, w celu przygotowania pracy dyplomowej, a także przygotowania się i przystąpienia do egzaminu dyplomowego.
W trakcie urlopu szkoleniowego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Nie istnieje jedna dobra rada w zakresie wyboru formy wyjazdu. Wiele zależy od zasad projektu/stypendium, jaki będzie realizowany oraz od wspólnych ustaleń pomiędzy pracownikiem a polskim pracodawcą. Zalecić należy zatem podjęcie rozmów w tym zakresie z odpowiednim wyprzedzeniem.
Mając na uwadze powyższe formy zorganizowania nieobecności u polskiego pracodawcy, zasady projektu/stypendium oraz kraj docelowy wyjazdu (Europa lub poza Europą), warto również zwrócić uwagę na kwestie ubezpieczeń i obowiązki podatkowe.